مسیریابی در راهسازی

مسیریابی در راهسازی و طرح هندسی از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین جهت از طراحان با تجربه در این امر استفاده خواهد شد . یکی از نیازمندی های طرح مسیر پیشنهادی یا واریانت شناخت توپوگرافی است که در قسمت اول مقاله به ان به صورت مفصل پرداخته شده است . در این مطلب تلاش خواهیم کرد تا در مطالبی پیرامون مسیریابی و مسائل مربوط به آن توضیحاتی ارائه گردد .

نقشه های توپوگرافی

تصویر افقی پستی و بلندی های سطح زمین در صفحه توسط خطوط تراز در نقشه های توپوگرافی مشخص می گردد به طوری که خطوط تراز همان فصل مشترک سطح زمین با تعدادی از صفحات موازی با افق می باشد فواصل انتخابی برای این صفحات افقی بستگی به مقیاس نقشه و عوارض موجود و نوع منطقه داشته و به طور معمول بین نیم تا ۱۰ متر تغییر می کند مقیاس نقشه های توپوگرافی مورد استفاده در راهسازی در مرحله اول بین 50000/1 تا 10000/1 هزار است . که با استفاده از این نقشه ها با توجه به کلیات مسیریابی طی مسیر هایی که امتداد های تقریبی مورد نظر را برای اتصال مبدا به مقصد را نشان می دهند کار طراحی آغاز می شود . پس برای انجام عملیات مختلف طرح هندسی راه باید از نقشه هایی با مقیاس بزرگتر استفاده نمود . لذا نقشه هایی با مقیاس

5000/1 تا 1000/1 که جزئیات بیشتری از عوارض منطقه را نشان می‌دهند برای عرض حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر در اطراف مسیر های کلی پیشنهادی در نقشه های قبلی تهیه شده و برای انجام محاسبات دقیق طرح هندسی مورد استفاده واقع می شود . به نوار فوق به عرض ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر اصطلاح کدیور می گویند نقشه هایی با مقیاس 2000/1 بیشترین کاربرد را در طرح هندسی راه داشته که حدود تراز اصلی آنها با یکدیگر اختلاف ارتفاعی برابر ۱۰ متر یا ۵ متر دارد . در بین هر دو تراز اصلی چهار تراز فرعی نیز موجود است
آبراه های کوهستان و دره ها به وسیله منحنی های تراز نشان داده می شوند که دارای زوایای نسبتا تندی بوده و جهت تحدب این منحنی ها به سمت ارتفاعات بالا می باشد خطی که رئوس این منحنی های محدب را به یکدیگر وصل می‌کند اصطلاح خط القعر نامیده می شود .

در بالاترین نقاط خط القعر ها خط الراس قرار دارد و خط الراس ها از نقاط طرفین خود مرتفع تر بوده و به طبع آب های ناشی از نزولات جوی در طرفین آن ها و در درون خط القعر ها جریان می یابد . لذا به خط الرس ها خطوط تقسیم آب نیز گفته می شود خط الراس های یک سلسله کوه تماماً به هم پیوسته اند . بنابراین حوزه آبگیر یک خط الراس برابر است با مجموع سطوحی که آب آن ها در خط القعر های این خط الراس تخلیه می گردد با مشخص شدن حوزه آبگیر و یا حوضه های آبریز هر خط القعر و نیز معلوم بودن شدت بارندگی و سایر پارامترهای لازم می توان دهانه و ارتفاع پل کانال و یا زهکش روی خط القعر را در هر نقطه آن مشخص نمود حوزه آبگیر هر رودخانه عبارت است از مجموعه حوزه های آبگیر های خط القعر هایی که آب آنها در این رودخانه تخلیه می شود

هرگاه دو دره در طرفین یک خط الراس و در مقابل یکدیگر قرار گرفته و امتداد خط القعر های آن تا نزدیک خط الرس سلسله کوه ادامه یابد اصطلاحاً گفته می شود که گردنه ایجاد شده است گردنه ها از نظر فضایی به شکل زین اسب بوده و بهترین نقاط برای عبور از یک سمت خط الرس به سمت دیگران می باشند چنانچه در یک سلسله کوه گردنه وجود نداشته باشد و یا گردنه های موجود به علت ارتفاع زیاد برای عبور مناسب نباشد می توان برای عبور از یک سمت خط الرس به سمت دیگر آن از تونل نیز استفاده نمود سپس چنانچه دو نقطه در دو طرف یک خط الرس مرتفع واقع شده باشند برای طرح مسیر بین این دو نقطه می‌توان بین این دو نقطه تونل احداث نمود که معمولا هزینه احداث آن زیاد ولی هزینه نگهداری آن کم است راه دیگر ایجاد قوس های سرپانتین متعدد و عبور از گردنه مناسب می باشد که دارای هزینه احداث کمتری نسبت به تونل بوده
ولی هزینه نگهداری آن به مراتب بیشتر است علاوه بر این میزان سوخت و استهلاک وسایل نقلیه در پیچ ها یا گردنه ها افزایش یافته و از ایمنی کمتری نسبت به تونل برخوردار خواهد بود

 مسیریابی و ترسیم واریانت

برای اتصال مبدا به مقصد می توان بی نهایت مسیر پیشنهاد نمود که ما به دنبال رسم چند مسیر خوب و مناسب که به اصطلاح به هر یک از آنها یک واریانت می‌گویند هستیم تا از بین این چند واریانت که همگی از لحاظ فنی مورد تایید می باشند یک واریانت را انتخاب نماییم به طور کلی هر قدر تعداد قوس ها در مسیر کمتر میانگین شعاع قوس ها بیشتر میانگین شیب های طولی کمتر طول مسیر کوتاهتر اختلاف ارتفاعات پیموده شده در مسیر کمتر و سرعت مسیر بیشتر باشد مسیر مورد نظر مناسب تر بوده و برای انتخاب به عنوان واریانت بهینه ارجح است

البته توجه به میزان هزینه لازم برای ساخت هر واریانت نیز نکته بسیار حائز اهمیتی می باشد

برای رسم هر واریانت ابتدا باید توسط تعدادی از پاره خط ها مبدا را به مقصد متصل نمود که هر قدر تعداد پاره خط ها کمتر و طول آنها بیشتر باشد بهتر است . البته نباید فراموش کرد که حتی المقدور نباید از خط واصل مستقیم مبدا و مقصد زیاد فاصله گرفت به طور کلی سعی بر آن است که یک پاره خط به گونه ای ترسیم شود که با توجه به ارتفاع دو سر آن کم ترین شیب ممکن بر روی زمین طبیعی منطقه قرار گیرد اگر فرض کنیم هر دو تراز متوالی را به یکدیگر متصل می کند و یا به عبارتی دوسر پاره خط بر روی دو تراز متوالی واقع است آنگاه هر اندازه طول پاره خط مذکور بیشتر باشد شیب آن کمتر است یکی از روش های مسیریابی روش پرگار می باشد